ιντερμέδιο ή ιντερμέτζο

(ιταλ. intermezzo). Αυτοτελές κομμάτι που παρεμβάλλεται ανάμεσα στις πράξεις θεατρικού ή στα μέρη μουσικού έργου. Ήδη από την αρχαιότητα υπήρχαν εμβόλιμα χορικά άσματα μεταξύ των επεισοδίων του έργου, τα οποία δεν είχαν καμία σχέση με τον δραματικό μύθο. Εισηγητής τους ήταν ο Αγάθων. Οι Ρωμαίοι υιοθέτησαν τη συνήθεια αυτή από τους Έλληνες και δημιούργησαν τα embolia, μιμικούς χορούς στα διαλείμματα των δραματικών πράξεων. Επίσης, κατά τον Μεσαίωνα συνήθιζαν να συμπληρώνουν τα διαλείμματα των θεαμάτων με ι. μουσικού κυρίως χαρακτήρα. Ωστόσο, μόνο από τον 17o αι., και ιδιαίτερα στην Ιταλία, το ι. απέκτησε σημασία και αυτονομία, κληρονομώντας από το ι. του προηγούμενου αιώνα τον μυθικοβουκολικό χαρακτήρα του. Σύνθετο θέαμα, στο οποίο εναλλάσσονταν, χωρίς να συγχωνεύονται, το χορογραφικό στοιχείο, η παντομίμα, η απαγγελία και το τραγούδι, το ιταλικό ι. (intermezzo) ανταποκρινόταν αρχικά σε καθαρά πρακτικές απαιτήσεις. Δικαιολογούσε το πέρασμα ανάμεσα σε δύο διαφορετικές στιγμές της παράστασης, με σεβασμό στην ενότητα της δράσης, και επέτρεπε στους ηθοποιούς να ξεκουράζονται και στους θεατές να χαλαρώνουν. Τον ίδιο επίσης προορισμό και συχνά τον ίδιο χαρακτήρα είχαν στη Γαλλία τα entremetsintermediés (από το δεύτερο μισό του 16ου αι.)· στο κρητικό θέατρο του 17ου αι. τα ιντερμέδια· στην Ισπανία τα entremes (ο όρος σήμαινε αρχικά τις παραστάσεις που δίνονταν κατά τη διάρκεια συμποσίων και αργότερα σύντομα θεατρικά κείμενα με εύθυμο χαρακτήρα, τα οποία από τον 17o αι. έγιναν αυτόνομο θεατρικό είδος και τα οποία ο Θερβάντες ανύψωσε σε έργο τέχνης)· στη Γερμανία τα zwischenspiel (λαϊκές παντομίμες με ελάχιστη λογοτεχνική αξία, που είχαν επίκεντρο το πρόσωπο του παλιάτσου)· στη Ρωσία τα ιντερμέντια και τέλος στη Μεγάλη Βρετανία, με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, τα interludes. Στις αρχές του 18ου αι. παρατηρήθηκε μια ενίσχυση των κωμικών στοιχείων των ι., η οποία μαρτυρεί την καταγωγή τους από τις κωμωδίες του Μολιέρου και από το πρώτο θέατρο με διαλόγους. Το ι., που χωριζόταν συνήθως σε δύο πράξεις, άρχισε να εμφανίζει τα χαρακτηριστικά θεατρικού είδους, σπάνια αυτόνομου, και να περιέχει στα κείμενά του, που είχαν πλέον αναμφισβήτητη λογοτεχνική αξία, τα σπέρματα εκείνης της σατιρικής κωμωδίας η οποία έφθασε στην πλήρη άνθησή της στα τέλη του ίδιου αιώνα. Συγχρόνως το ι. εισήχθη και στο θέατρο πρόζας. Ο ίδιος ο Γκολντόνι έγραψε διάφορα κείμενα, τα οποία τραγουδούσαν ή απήγγειλαν οι ηθοποιοί στα διαλείμματα (και αργότερα στο τέλος) των κωμωδιών. Ι. για τα έργα τους έγραψαν και όλοι σχεδόν οι συνθέτες του 18ου αι. Το έργο LaServa Padrona (Η υπηρέτρια κυρά) του Περγκολέζι, για παράδειγμα, είναι ουσιαστικά ι. για την όπερά του Il prigionier superbo (Ο ευγενής φυλακισμένος). Αργότερα ο όρος ι. χαρακτήριζε τις ορχηστρικές εκείνες σελίδες οι οποίες παρεμβάλλονταν ανάμεσα στις πράξεις των λυρικών μελοδραμάτων και είχαν διπλό προορισμό, να τονίσουν μουσικά ορισμένες δραματικές καταστάσεις και να καλύψουν την αλλαγή των σκηνικών. Στο πεδίο της οργανικής μουσικής, το ι. είναι μία σύντομη σύνθεση με ελεύθερη μορφή, κυρίως για πιάνο. Σημαντικά δείγματα τέτοιων ι. συνέθεσαν κυρίως ο Σούμαν και ο Μπραμς. Παράσταση ενός ιντερμέδιου στην αυλή του μεγάλου δούκα της Τοσκάνης το 1616, σε χαλκογραφία της εποχής.